การอดนอนหามรุ่งหามค่ำทำให้สมองทำงานหนักอย่างไม่ต้องสงสัย  ล่าสุดนักวิจัยพบว่าท่ามกลางการทำงานของสมองอันเหนื่อยล้าจะมีเซลล์บางชนิดที่ถูกกระตุ้นให้ขยันทำงานเกินเหตุจนเริ่มเป็นภัยกับตัวเอง ถึงขั้นเพิ่มความเสี่ยงในการเกิดโรคสมองเสื่อมแบบอัลไซเมอร์ได้    

เปลือกสมอง (cortex) ประกอบด้วยเซลล์ประสาทที่โยงใยกันเป็นวงจรผ่านหน่วยเชื่อมต่อย่อยๆมากมาย โดยมีเซลล์พี่เลี้ยง คือ เซลล์แอสโทรไซต์ (astrocyte) และ เซลล์ไมโครเกลีย (microglia) คอยช่วยดูแลบำรุงรักษาเซลล์ประสาทและหน่วยเชื่อมต่อเหล่านั้นให้ทำงานเป็นปกติ

คำถามคือ ถ้าหากอดนอนต่อเนื่องเป็นวันๆจะเกิดอะไรขึ้นกับสมองและเซลล์พี่เลี้ยงเหล่านั้น?

มิเคลิ เบลเลซี (Michele Bellesi) จากมหาวิทยาลัยมาร์เชโพลีเทคนิค (Marche Polytechnic University) ประเทศอิตาลี ร่วมกับทีมวิจัยจากมหาวิทยาลัยวิสคอนซิน-เมดิสัน (University of Wisconsin–Madison) ประเทศสหรัฐอเมริกา ได้ศึกษาวิจัยภาวะอดนอนในหนูทดลอง โดยเปรียบเทียบผลการศึกษาระหว่างกลุ่มที่ได้นอนหลับปกติ 6-8 ชั่วโมง , กลุ่มที่ อดนอนระยะสั้น 8 ชั่วโมง และ กลุ่มที่อดนอนต่อเนื่อง ตื่นตาค้างถึง 5 วัน !

ทีมวิจัยใช้เทคนิคถ่ายภาพสามมิติด้วยกล้องจุลทรรศน์อิเล็กตรอนโดยตรวจวัดบริเวณหน่วยเชื่อมต่อเซลล์ประสาทในเปลือกสมองและพบว่ากลุ่มหนูทดลองที่ได้นอนหลับปกติมีเซลล์แอสโทรไซต์ที่อยู่ในภาวะถูกกระตุ้นประมาณ 6 เปอร์เซ็นต์  ส่วนกลุ่มที่อดนอนระยะสั้นมีเซลล์ลักษณะดังกล่าวเพิ่มขึ้นที่ 8 เปอร์เซ็นต์  และกลุ่มที่อดนอนต่อเนื่องมีระดับเซลล์ถูกกระตุ้นเพิ่มขึ้นถึง 13.5 เปอร์เซ็นต์  

ผลลัพธ์แสดงให้เห็นว่ายิ่งอดนอนนานขึ้น  หน่วยเชื่อมต่อของเซลล์สมองจะถูกเซลล์แอสโทรไซต์ไปยุ่มย่ามหมายจะกำจัดทิ้งมากขึ้น อย่างไรก็ตาม  ภาวะที่เซลล์แอสโทรไซต์ถูกกระตุ้นจนขยันขันแข็งนี้ก็ยังไม่น่ากังวลนัก เพราะหน่วยเชื่อมต่อเซลล์ประสาทที่ถูกตัดแต่งออกไปโดยเซลล์แอสโทรไซต์  ส่วนมากจะมีขนาดใหญ่เต็มที่และผ่านการใช้งานมาอย่างหนัก  เสมือนกับเครื่องเรือนชิ้นเก่าๆที่ต้องไปดูแลปัดกวาดเช็ดถูเสียหน่อย

แต่ปัญหาคือ เจ้าเซลล์พี่เลี้ยงไมโครเกลียที่ดูจะขยันมากและมากเกินไป

ปัญหาที่ว่านี้ เกิดขึ้นเฉพาะในกลุ่มหนูทดลองที่อดนอนต่อเนื่องเป็นวันๆ  โดยนักวิจัยพบว่า เซลล์ไมโครเกลียถูกกระตุ้นให้ทำงานมากขึ้นจนเข้าข่ายน่ากังวล  เพราะเซลล์ไมโครเกลียบางส่วนยังคงสภาพถูกกระตุ้นเอาไว้ (sustained microglia activation) และเมื่อใดก็ตามที่มีปัจจัยเสี่ยงเข้ามากระตุ้นซ้ำ เซลล์ไมโครเกลียเหล่านั้นก็จะรับมือกับภาวะฉุกเฉินได้ไม่ดีจนทำงานผิดพลาด ซึ่งเซลล์ไมโครเกลียที่มีลักษณะผิดปกตินี้ก็สามารถพบได้ในโรคอัลไซเมอร์นั่นเอง

สรุปว่าการอดนอนอย่างต่อเนื่องจะส่งผลให้จำนวนเซลล์พี่เลี้ยงทำงานผิดปกติมากขึ้นและเพิ่มความเสี่ยงต่อการเกิดโรคสมองเสื่อมไปในตัว

อย่างไรก็ตาม การกลับตัวละทิ้งนิสัยนอนน้อย แล้วหันมานอนให้เพียงพอจะช่วยฟื้นสภาพหรือป้องกันความเสื่อมถอยที่อาจตามมาได้มากน้อยเพียงใดนั้น ยังไม่เป็นที่ทราบแน่ชัด  ทีมวิจัยจึงวางแผนศึกษาต่อเนื่องว่าผลที่เกิดขึ้นจากการอดนอนว่าจะคงอยู่ไปนานเท่าใด   

อ้างอิง: newscientist และ jneurosci

บทความโดย อาบทิพย์ สุวลักษณ์ (นักศึกษาปริญญาเอกด้วยประสาทวิทยาศาสตร์) และอาจวรงค์ จันทมาศ (สุดยอดแฟนพันธุ์แท้นักวิทยาศาสตร์และนักสื่อสารวิทยาศาสตร์)