ตอบทุกข้อสงสัยของการฉีดวัคซีนโควิด-19 เข็มที่ 3 หรือเข็มกระตุ้น ว่าควรฉีดหรือไม่ ควรฉีดเมื่อไร และควรฉีดตัวไหนถึงจะช่วยป้องกันโรคได้จริง จากนายแพทย์ธนีย์ ธนียวัน (หมอแทน) ผู้เชี่ยวชาญด้านโรคปอดและเป็นอาจารย์แพทย์อยู่ที่ประเทศสหรัฐอเมริกา

ทำไมเราต้องฉีดวัคซีนโควิด-19 เข็มที่ 3 หรือเข็มกระตุ้น?

เหตุผลหลักที่เราอาจจะตองการวัคซีนเข็มที่ 3 หรือเข็มกระตุ้น เนื่องมาจากการระบาดของโควิด-19 สายพันธุ์ใหม่ๆ เช่น สายพันธุ์เดลต้า (อินเดีย) เนื่องจากสายพันธุ์นี้สามารถแพร่กระจายและติดต่อจากคนสู่คนได้ง่ายกว่าสายพันธุ์ดั้งเดิม (อู่ฮั่น) และสายพันธุ์อัลฟา (อังกฤษ) ก่อนหน้านี้มาก ทำให้วัคซีนที่อกมาต่อสู้กับสายพันธุ์ก่อนหน้านี้มีประสิทธิภาพในการป้องกันสายพันธุ์ล่าสุดอย่างเดลต้าลดลง

วัคซีนเข็มกระตุ้น ฉีดตัวไหนดี?

ในเมืองไทยกำลังจะได้รับวัคซีนชนิด mRNA อย่างโมเดอร์นา ซึ่งคุณหมอให้ความเห็นว่าเป็นวัคซีนที่ช่วยกระตุ้นภูมิคุ้มกันได้ดีมาก และสามารถป้องกันโควิด-19 สายพันธุ์เดลต้าได้ดีกว่าชนิดอื่นๆ แต่ก็ยังไม่ได้มีประสิทธิภาพในการป้องกันโควิด-19 สายพันธุ์เดลต้าได้ 100% โดยโมเดอร์นาสามารถป้องกันโควิด-19 สายพันธุ์ที่ระบาดที่อเมริกา (แคลิฟอร์เนีย) อยู่ที่ราว 94-95% แต่กับสายพันธุ์เดลต้าจะป้องกันได้ลดลงเหลือ 60-70% เท่านั้น

ควรฉีดวัคซีนเข็มกระตุ้นเมื่อไร?

หากเข็มแรก และเข็มที่สองฉีดวัคซีนชนิด mRNA เช่น ไฟเซอร์ หรือโมเดอร์นาแล้ว ยังไม่แนะนำให้ฉีดวัคซีนเข็มกระตุ้นเป็นเข็มที่สาม ยกเว้น ผู้ป่วยภูมิคุ้มต่ำ ผู้ป่วยที่เพิ่งปลูกถ่ายอวัยวะ ที่เพิ่งกินยากดภูมิต้านทานโรค การฉีดวัคซีนเข็มที่ 3 อาจช่วยเพิ่มภูมิคุ้มกันได้ แต่ยังไม่ชัดเจนว่าควรฉีดเมื่อไร สำหรับคนธรรมดาที่ฉีดไป 2 เข็มแล้ว ควรรอวัคซีน mRNA รุ่นที่ 2 จากผู้ผลิตวัคซีน ซึ่งน่าจะให้ประโยชน์มากกว่า

ควรฉีดวัคซีนโควิด-19 ตัวไหนเป็นเข็มกระตุ้นดี?

• ยังไม่เคยฉีดวัคซีน

สำหรับคนที่ยังไม่เคยฉีดวัคซีนเลย คุณหมอแนะนำให้ฉีดวัคซีนชนิดใดก็ได้ที่สามารถหาได้ในตอนนี้ (ที่ในเมืองไทยมี ซิโนแวค ซิโนฟาร์ม และแอสตร้าเซนเนก้า) เพื่อป้องกันอาการหนักจากการติดเชื้อ และเมื่อไรก็ตามที่มีโอกาสได้วัคซีนชนิด mRNA ก็ควรฉีดวัคซีนชนิด mRNA (ไฟเซอร์ โมเดอร์นา) เป็นเข็มกระตุ้นที่ 3 จะช่วยเพิ่มภูมิคุ้มกันได้มากขึ้น ไม่ควรรอวัคซีน mRNA เป็นเข็มแรก เพราะระหว่างที่รออาจจะติดโควิด-19 ไปแล้ว และต้องเสี่ยงว่าจะมีอาการป่วยหนักหรือไม่

• ฉีดไปแล้ว 1 เข็ม

กรณีที่ฉีดวัคซีนเข็มแรกเป็น ซิโนแวค/ซิโนฟาร์ม (วัคซีนเชื้อตาย) รวมถึงคนที่ฉีดวัคซีนเข็มแรกเป็นแอสตร้าเซนเนก้า และมีโอกาสได้วัคซีน mRNA ควรฉีดวัคซีน mRNA เป็นเข็มที่ 2 เลยจะดีที่สุด โดยรอฉีด mRNA เป็นเข็มที่ 2 หลังจากฉีดเข็มแรกไป 1 เดือน

สำหรับผู้ที่ฉีดวัคซีนเข็มแรกเป็นแอสตร้าเซนเนก้า อาจเคยได้ยินมาว่าเข็มที่ 2 จะต้องฉีดห่างจากเข็มแรก 3-4 เดือน เพราะมีงานวิจัยว่าสามารถกระตุ้นภูมิคุ้มกันได้มากกว่า 90% หลังจากฉีดเข็มที่ 2 อย่างไรก็ตาม ในระยะเวลาที่รอเข็มที่ 2 อยู่ 3-4 เดือนนั้น ภูมิคุ้มกันที่ได้จากเข็มแรกยังไม่มากเพียงพอที่จะป้องกันโควิด-19 สายพันธุ์เดลต้าได้ ดังนั้นหากมีโอกาสได้รับวัคซีนชนิด mRNA เป็นเข็มที่ 2 ได้ ควรฉีดเป็นเข็มที่ 2 หลังฉีดเข็มแรกเร็วที่สุดคือหลัง 1 เดือนขึ้นไป โดยจากการทดลองในต่างประเทศพบว่า การฉีดเข็มแรกเป็นแอสตร้าเซนเนก้า และเข็มที่ 2 เป็นวัคซีนชนิด mRNA (ไฟเซอร์ โมเดอร์นา) สามรถกระตุ้นภูมิคุ้มกันได้ดีมากพอๆ กับการฉีดวัคซีนชนิด mRNA ทั้ง 2 เข็ม

• ฉีดไปแล้ว 2 เข็ม

หากฉีดวัคซีนซิโนแวค/ซิโนฟาร์ม (วัคซีนเชื้อตาย) ไปแล้ว 2 เข็ม ควรฉีดวัคซีนชนิด mRNA (ไฟเซอร์ โมเดอร์นา) เป็นเข็มที่ 3 หลังจากที่ฉีดวัคซีนซิโนแวค/ซิโนฟาร์มเข็มที่ 2 ไปแล้ว 1 เดือน เนื่องจากวัคซีนซิโนแวค/ซิโนฟาร์มให้การป้องกันโควิด-19 เชื้อสายใหม่ๆ อย่างสายพันธุ์เดลต้าไม่ค่อยดีนัก

หากฉีดแอสตร้าเซนเนก้าครบ 2 เข็มแล้ว ถือว่ามีภูมิคุ้มกันที่ค่อนข้างดีในระดับหนึ่ง สามารถฉีดวัคซีนเข็มที่ 3 ได้หลังจากฉีดเข็มที่ 2 ไปราวๆ 6 เดือน และยังแนะนำให้เป็นวัคซีนชนิด mRNA จะดีที่สุด

สำหรับผู้ที่โควิด-19 จนหายแล้ว ควรฉีดวัคซีนเมื่อไร?

เมื่อก่อนพบว่า ผู้ที่เคยป่วยโควิด-19 จนหายดีแล้ว จะมีภูมิต้านทานมากพอที่จะไม่กลับมาป่วยซ้ำราวๆ 3 เดือน แต่ล่าสุดเมื่อมีโควิด-19 สายพันธุ์ใหม่ๆ เข้ามา จึงมีความเสี่ยงที่จะติดโควิด-19 สายพันธุ์อื่นๆ ได้ จึงแนะนำให้ฉีดวัคซีนทันทีหลังจากหมดระยะเวลากักตัวได้เลย และแนะนำเป็นวัคซีนแอสตร้าเซนเนก้า และวัคซีนชนิด mRNA อย่างโมเดอร์นา หรือไฟเซอร์ จะช่วยกระตุ้นภูมิคุ้มกันได้ดีกว่า และนัดฉีดให้ครบโดส (2 เข็ม) ด้วย

ฉีดวัคซีนซิโนแวค/ซิโนฟาร์ม 2 เข็ม + วัคซีน mRNA (ไฟเซอร์ โมเดอร์นา) แล้วสามารถเดินทางไปต่างประเทศได้หรือไม่?

กรณีที่ต้องการเดินทางเข้าประเทศที่รับรองการฉีดวัคซีนชนิด mRNA เท่านั้น การฉีดวัคซีนอื่นๆ ไปแล้ว 2 เข็ม แล้วฉีดวัคซีน mRNA เป็นเข็มที่ 3 ปัจจุบันในประเทศที่รับรองวัคซีน mRNA ส่วนใหญ่ยังไม่รับรองให้สามารถเดินทางเข้าประเทศได้ ผู้ที่จะสามารถเดินทางเข้าประเทศนั้นๆ ได้ต้องฉีดวัคซีนชนิด mRNA ให้ครบโดส (2 เข็ม) ซึ่งหากมีความจำเป็นต้องเดินทางไปต่างประเทศ และฉีดวัคซีนชนิด mRNA เป็นเข็มที่ 3 (เข็มกระตุ้น) แล้ว ควรรออีกราว 28 วัน หรือ 4 สัปดาห์ เพื่อฉีดเข็มที่ 4 (เพื่อให้ได้วัคซีนชนิด mRNA ครบโดสที่ทางประเทศนั้นๆ รับรอง) แต่หากไม่ได้ต้องการจะบินไปต่างประเทศ สำหรับการป้องกันโควิด-19 ในขณะนี้ การฉีดเพียง 3 เข็ม ก็สามารถช่วยป้องกันโควิด-19 ได้ดีมากในระดับที่น่าพอใจแล้ว

ข้อควรระวังในการฉีดวัคซีนชนิด mRNA

วัคซีนชนิด mRNA พบผลข้างเคียงได้มากกว่าวัคซีนชนิดเชื้อตาย โดยอาจพบว่ามีไข้ ปวดศีรษะ ปวดเมื่อยเนื้อตัว อ่อนเพลีย บางคนอาจมีอาการกรดไหลย้อน ฯลฯ เป็นต้น แต่ไม่ได้อันตรายต่อร่างกายมาก สามารถรับประทานยาแก้ปวดลดไข้ (เฉพาะพาราเซตามอล) ได้ตามปกติ

• “โควิด-19” กับคำถามพบบ่อย การติดต่อ อันตราย และวิธีป้องกัน